I. Giáo viên nhận xét bài làm của học sinh
1. Đọc lại đề KT, nêu rõ ưu, khuyết điểm của học sinh trong việc thực hiện yêu cầu của đề bài (dẫn chứng cụ thể được giáo viên chấm và theo dõi qua số lỗi của HS) ; kết hợp với nhận xét về chữ viết và cách trình bày bài văn ; công bố kết quả điểm số và biểu dương những học sinh có bài làm tốt hoặc bài làm có tiến bộ. Giáo viên nên công bố tên học sinh có ưu điểm, không nêu tên học sinh có nhược điểm.
2. Dựa vào kết quả bài làm của học sinh, hướng dẫn học sinh chữa bài sao cho linh hoạt và đạt hiệu quả thiết thực theo các cách sau :
- Trả bài làm cho học sinh, yêu cầu học sinh đọc thầm lại toàn bộ bài làm, lời nhận xét chung và những chỗ lưu ý cụ thể của giáo viên trong bài viết.
- Hướng dẫn học sinh chữa lỗi chung về nội dung (sai, thiếu ý hoặc chi tiết sự việc …) và hình thức (về bố cục, về cách dùng từ, đặt câu, lỗi chính tả …).
- Tổ chức cho học sinh tự chữa bài làm của cá nhân, sau đó đổi bài để kiểm tra, giúp đỡ nhau về việc chữa lỗi.
- Đọc cho học sinh nghe những câu văn hay, đoạn văn hay, bài văn hay để giúp các em vận dụng vào bài bài viết của mình. Giúp các em viết văn giàu hình ảnh, cô đọng, xúc tích. Gợi ý học sinh trao đổi để học tập những ưu điểm trong bài văn của bạn (về bố cục, sắp xếp ý, diễn đạt, dùng từ đặt câu, sử dụng biện pháp nghệ thuật …).
- Hướng dẫn học sinh chọn viết một đoạn văn trong bài làm cho tốt hơn (Đây là bước dành cho học sinh khá, giỏi). Tùy điều kiện thời gian cho phép, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh thực hiện yêu cầu này tại lớp hoặc luyện tập thêm ở nhà để nâng cao kĩ năng viết văn. Đoạn văn học sinh chọn để viết lại có thể là đoạn văn còn mắc lỗi (lỗi chính tả, dùng từ, đặt câu …) hoặc đoạn văn viết chưa hay.
II. Hướng dẫn học sinh chữa bài
1. Phát hiện lỗi và sửa lỗi
- Sửa lỗi dùng từ:
Trong quá trình dạy học phân môn Tập làm văn ở lớp 4, đặc biệt khi chấm bài cho học sinh ta thường thấy các em sử dụng từ chưa chính xác, dùng từ không đúng, dùng từ chưa hay. Vì thế chất lượng bài viết của các em chưa cao.
Một trong những nguyên nhân cơ bản là do vốn từ của các em còn nghèo nàn nên dùng từ tùy tiện, làm hỏng, sai ý của câu văn hoặc làm cho câu văn khô khan, đơn điệu, thiếu hình ảnh. Các em cũng chưa biết cách khai thác và sử dụng từ ngữ một cách độc đáo, sáng tạo để diễn tả những điều đã quan sát được ; chưa biết thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của mình trước một sự vật, hiện tượng.
+ Dạng 1: Dùng từ sai lỗi chính tả)
+ Dạng 2 : Dùng từ không đúng nghĩa
+ Dạng 3 : Dùng từ sai do kết hợp
+ Dạng 4 : Dùng từ sai do lặp từ
- Sửa chữa lỗi diễn đạt
Thông thường việc sửa lỗi diễn đạt dựa trên cơ sở bài viết của lớp để tìm ra các câu có vấn đề về ngữ pháp, về chính tả để cho học sinh nhận xét, sửa chữa. Định hướng như vậy sẽ giúp cho việc chữa lỗi phù hợp với trình độ của lớp. Tuy nhiên, để có được bài văn tốt, giáo viên cũng tính đến việc sửa chữa lỗi diễn đạt cho học sinh. Sửa lỗi diễn đạt có thể tiến hành sửa lỗi chung trước lớp và nội dung bài làm của cá nhân, học sinh tự sửa lỗi trên bài viết đã được thầy cô giáo nhận xét. Để thực hiện việc này, giáo viên cần thống nhất với học sinh lớp mình dạy một số kí hiệu trong quá trình chấm bài của thầy cô. Để thực hiện vấn đề này có hiệu quả, trong thời gian qua bản thân tôi đã làm như sau : Những lỗi thông thường hay gặp trong bài viết của học sinh tôi đã gạch dưới và ghi ra bên lề kí hiệu xác nhận hình thức lỗi cần sửa. Học sinh nhận lại bài khi cô giáo đã chấm và có trách nhiệm tìm đọc các lỗi đã được giáo viên phát hiện để chữa lại cho đúng. Các lỗi chính tả (kí hiệu CT), lỗi dùng từ (TN) thì có thể sửa và viết lại ngay ở bên lề. Những lỗi về đoạn, lỗi về tính chính xác của dẫn chứng hay chi tiết cần được sửa lại ở bên dưới bài.
- Sửa lỗi sử dụng dấu câu
Dấu câu có vai trò quan trọng trong việc sản sinh văn bản viết. Nó có tác dụng phân cách các bộ phận trong câu, phân cách các câu với nhau, làm sáng tỏ ý cần trình bày của người viết. Chính nhờ dấu câu cùng với các phương tiện đặc trưng của văn bản viết để làm sáng tỏ ý cần trình bày.
Xác định được vai trò của dấu câu trong văn bản nên chương trình Tiểu học đã đưa các dấu câu vào giảng dạy ở các lớp. Các loại dấu câu được dạy gắn kết với các kiểu câu tương ứng. Tuy nhiên trong thực tế giảng dạy, học sinh thường mắc hai lỗi cơ bản khi sử dụng dấu câu đó là lỗi không dùng dấu câu và lỗi dùng sai dấu câu. Từ thực trạng trên, GV cần tìm ra những lỗi mà học sinh mắc phải và cách khắc phục những lỗi đó.
- Lỗi không dùng dấu câu :
- Lỗi sử dụng dấu câu sai:
2. Đọc đoạn văn hay cho học sinh tham khảo
Bài văn, đoạn văn được đọc cho cả lớp nghe cần đảm bảo có chất lượng cả về nội dung lẫn hình thức thể hiện. Bài được đọc trước lớp phải giúp học sinh học tập được về cách chọn ý, sắp xếp ý cũng như thể hiện ý. Để làm tốt phần này, trong quá trình giảng dạy, GV nên chọn bài đọc từ hai nguồn : Bài viết của lớp và bài viết bên ngoài (bài của học sinh những năm học trước).
Có thể trong một tiết trả bài, giáo viên cho đọc một đoạn trong bài viết của học sinh ở lớp để động viên rồi đọc một đoạn ngắn của bài viết bên ngoài để làm mẫu. Điều quan trọng hơn mà chúng ta cần bàn là cách tiến hành đoạn văn trước lớp. Với mục đích đọc đoạn văn hay để giúp các em học hỏi những điều bổ ích về cách viết văn, giáo viên không chỉ dừng lại ở việc đọc đoạn văn mà cần phải hướng dẫn học sinh nhận ra những điểm hay về cách dùng từ, đặt câu, cách hành văn độc đáo.
Khi hướng dẫn, giáo viên có thể sử dụng phương pháp đối thoại giữa thầy và trò hoặc gợi mở để cho cả lớp làm việc theo nhóm. Tuy nhiên giáo viên cần tính đến thời gian trong tiết học để chọn ra giải pháp tối ưu vừa đảm bảo thời gian vừa đảm bảo chất lượng nội dung bài học và rèn luyện được kĩ năng viết văn cho học sinh.
3. Hướng dẫn học sinh viết lại đoạn văn cho hay hơn
Để giúp học sinh biết viết lại một đoạn văn trong bài viết của mình cho hay hơn, giáo viên cần hướng dẫn các em theo các bước sau:
- Học sinh đọc lời nhận xét của giáo viên và chọn ra một đoạn chưa hay trong bài viết của mình (có thể là đoạn mở bài, đoạn kết bài hoặc một đoạn trong phần thân bài) để viết lại cho hay hơn.
- Khi viết lại đoạn mở bài, kết bài, học sinh có thể viết theo kiểu mở bài gián tiếp và kết bài theo kiểu mở rộng.
- Nếu viết lại đoạn văn ở phần thân bài thì đoạn văn phải có câu mở đầu nêu ý bao trùm của đoạn. Các câu trong đoạn cùng làm nổi bật ý đó. Đoạn văn phải có hình ảnh, có những chi tiết nổi bật, những liên tưởng thú vị, các biện pháp so sánh, nhân hóa ... Đoạn văn cần thể hiện được cảm xúc của người viết.
Sau khi học sinh viết xong, giáo viên gọi một số em lên trình bày trước lớp đoạn văn vừa viết lại. Giáo viên cần hướng dẫn các em nhận xét để tìm ra cái mới, cái hay trong đoạn văn vừa viết lại để cả lớp học tập và rút kinh nghiệm cho những bài viết sau.